8.7.1. Elektrik Yükleri ve Elektriklenme
Önerilen Süre: 6 ders saatiKonu/Kavramlar: Elektrik yükleri, elektrik yükleri arasındaki itme ve çekme kuvvetleri, elektriklenme çeşitleri
8.7.1.1. Elektriklenmeyi, teknolojideki ve bazı doğa olaylarındaki uygulamalarını gözlemleyerek örneklendirir ve açıklar.
8.7.1.2. Elektrik yüklerini sınıflandırarak aynı ve farklı cins elektrik yüklerinin birbirlerine etkisini deneyerek keşfeder.
8.7.1.3. Elektriklenme çeşitleriyle ilgili deneyler yapar ve sonuçlarını gözlemler.
Elektriklenme atomdaki elektronlardan kaynaklanır.
Maddenin yapıtaşı atomdur. Atomlar proton, nötron ve elektronlardan oluşur.
Proton (+), elektron (-), nötron ise yüksüzdür.
Elektronların (- yükler) hızla hareket etmektedir, elektronlar bir atomdan diğerine geçebilir.
Protonlar (+ yükler) ise atomun çekirdeğinde bulunur, bir atomdan diğerine geçemezler.
Elektriklenme nedir
Elektrik yüklerinin (elektronların) bir cisimden başka bir cisme geçerek birikmesine elektriklenme denir.
Elektriklenme sonucunda cisimler arasında itme ve çekme olayı gerçekleşir.
Nötr cisim nedir
Bir atomda + yük (proton) ve – yük (elektron) sayısı birbirine eşitse cisim nötr (yüksüz)’dür.
Not: Nötr cisim ile nötron karıştırılmamalıdır. Nötron elektriklenme de kullanılmamaktadır.
Pozitif yüklü cisim nedir
Elektron kaybeden cisim pozitif yüklü olur. (+ yükler hareket etmez). Kısaca + yük sayısı – yük sayısından fazla olan cisimdir.
Negatif yüklü cisim
Elektron alan cisim negatif yüklü olur. Kısaca – yük sayısı + yük sayısından fazla olan cisimlerdir.
a- Aynı yükler birbirini iter.
+ ve + birbirini iter, – ve – birbirini iter.
b- Zıt yükler birbirini çeker.
+ ve – yükler birbirini çeker.
c- Yüklü cisimler nötr cisimleri çeker.
+ veya – yükle yüklenmiş cisimler nötr cisimleri kendilerine çeker.
NOT: İpekli kumaşa sürtülmüş cam çubuk (-) yükle yüklenir.
Yünlü kumaşa sürtülmüş ebonit çubuk (plastik çubuk), (+) yük ile yüklenir.
Cam çubuk ile ebonit çubuk yaklaştırıldığında birbirini çeker.
d- Nötr cisimler birbirini etkilemezler.
1. Sürtünme ile elektriklenme
Plastik balonu yün kumaşa sürten bir öğrenci, elektriklenmiş balonla masa üzerindeki kağıt parçalarını çekebilir. Bu tarz elektriklenmeye sürtünme ile elektriklenme denir. Cam ve cam gibi davranan cisimler pozitif yüklü, ebonit çubuk ve ebonit çubuk gibi davranan cisimlerde negatif yüklü cisimlerdir.
2. Dokunma ile elektriklenme
Yüklü bir cisim, nötr veya yüklü bir başka iletken cisme dokundurulması sonucu aralarında yük alışverişi olur.
Bu tür elektriklenmeye dokunma ile elektriklenme denir.
Dokunma ile elektriklenmenin özellikleri
Örnek: Yüklü bir cisim, nötr alüminyum topa yaklaştırıldığında önce çeker, dokunma ile elektriklenme gerçekleştiğinde aynı yükler olduğu için iter.
3. Etki (Tesir) ile elektriklenme
Yüklü bir cisme bir başka cisme yaklaştırıldığında, cisim etki ile elektriklenir.
Aynı yükler birbirini itmesi, zıt yüklerin birbirini çekmesinden dolayı nötr cisim üzerinde yük dengesizliği oluşur.
Bu tür elektriklenmeye etki ile elektriklenme denir.
Etki ile elektriklenmenin özellikleri
1. Negatif yüklü cisim ve nötr küre uzaktadır.
(Negatif yüklü cisimde – yük, + yükten fazladır. Nötr cisimde + ve – yükler eşittir.)
2. Nötr küre üzerindeki negatif yükler diğer tarafa itilir.
3. Kürenin negatif kısmı topraklanır. Negatif yükler toprağa akar.
4. Önce topraklama kesilir. Sonra negatif yüklü cisim küreden uzaklaştırılır.
Küre pozitif yük ile yüklenmiş olur.
Bulutlar arasında sürtünmeden kaynaklanan elektriklenme sonucu yıldırım ve şimşek oluşur.
Bulutlar arasında meydana gelen elektrik boşalması sonucu şimşek meydana gelir.
Bulut ve yeryüzü arasında gerçekleşen elektrik boşalmasına ise yıldırım denir.
Kısaca şu şekilde hatırlanabilir. Yıldırım düşer, şimşek çakar.
Yıldırımın vereceği zararlardan korunmak amacıyla binaların yüksek yerine paratoner takılır. Bu sayede yıldırımda bulunan elektrik enerjisi zarar vermeden toprağa aktarılır.
1. Otomobil ve beyaz eşyaların boyanmasında elektriklenmeden yararlanılır. Boyanacak yüzey negatif, boya damlacıkları pozitif yükle yüklenir.
2. Fabrika bacalarına takılan filtrelerde elektriklenme ile çalışır. Bacadan çıkan küçük toz parçaları (partiküller) elektriklenme ile tutularak havaya karışması engellenmiş olur.
3. Fotokopi makinesinin çalışmasında elektriklenmeden yararlanılır. Pozitif yüklenmiş kağıt üzerine negatif yüklenmiş toner tozları yapışır. Bu sayede fotokopi elde edilir.
4. Parmak izinin alınmasında elektriklenmeden yararlanılır. Parmak izi elektriklenme özelliğine sahiptir. Üzerine dokunulan toz parmak izinin görünmesini sağlar.
iyi anlatmışlar güzel