Kazanımlar
6.6.1. Denetleyici ve Düzenleyici Sistemler
Önerilen Süre: 6 ders saati
Konu/Kavramlar: Sinir sistemi, sinir sisteminin bölümleri, merkezî ve çevresel sinir sistemi,
refleks, iç salgı bezleri, iç salgı bezlerinin görevleri, iç salgı bezlerinin sağlığı
6.6.1.1. Sinir sistemini, merkezî ve çevresel sinir sistemi olarak sınıflandırarak model üzerinde gösterir ve görevlerini açıklar.
Beyincik ve omurilik soğanının ayrıntılı yapısına girilmez.
6.6.1.2. İç salgı bezlerinin vücuttaki yerlerini model üzerinde gösterir ve görevlerini açıklar.
a. İç salgı bezlerinin yapılarına girilmez.
b. Erkek ve dişi salgı bezleri ayrı şemalarda gösterilir.
6.6.1.3. İç salgı bezlerinin sağlığı için yapılması gerekenleri araştırma verilerine dayalı olarak tartışır.
6.6.1.4. Denetleyici ve düzenleyici sistemlerin vücudumuzdaki diğer sistemlerin düzenli ve
eşgüdümlü çalışmasına olan etkisini tartışır.
Denetleyici ve Düzenleyici Sistemler, vücudumuzda gerçekleşen olayların düzenli, birbiriyle uyumlu ve sorunsuz olması, hücrelerin bir araya gelerek oluşturduğu doku, organ ve sistemler sürekli iş birliği içerisinde çalışması için gerekli olan ve sinir sistemi ile iç salgı bezlerinden oluşan bir sistemdir.
Vücudumuzun uyumlu bir şekilde çalışmasını sağlar. Milyarlarca sinir hücresinden (nöronlardan) oluşmuştur. Sinir sistemi Merkezi ve Çevresel Sinir Sistemi olmak üzere ikiye ayrılır. Merkezi sinir sistemini oluşturan organlar beyin ve omuriliktir.
Beyin ve omurilik merkezi sinir sistemini oluşturur.
Beyin, beyincik ve omurilik soğanından meydana gelir.
1.Vücudumuzun öğrenme, hafıza ve yönetim merkezidir.
2.Duyu organlarından gelen bilgileri değerlendirir.
3.İstemli hareketlerimizin gerçekleşmesini sağlar.(Konuşma, yürüme, yazı yazma …)
4.Acıkma, susama, uyku ve uyanıklık olaylarını düzenler.
5.Kan basıncımızı ve vücut sıcaklığımızı ayarlar.
6.Organlarımızın ve sistemlerimizin çalışmasını düzenler.
7. Sinir sisteminin en gelişmiş organıdır.
Beyini zarar gören bir insan yaşayabilir, fakat bilinci davranış yapamaz ve bitkisel hayatta kalır.
Beyincik
1.Vücudumuzun hareket ve denge merkezidir. (Yarım daire kanalları ile beraber çalışır.)
2.Kol ve bacaklardaki kasların birbiriyle uyumlu çalışmasını düzenleyerek hareketlerimizin dengeli olmasını sağlar.
Beyinciğin zarar görmesi canlının dengesiz harekete neden olur.
Omurilik Soğanı
1.Beyin ve diğer vücut organları arasındaki bağlantıyı sağlar.
2.İsteğimiz dışında çalışan iç organlarımızı kontrol eder.
3.Solunum, dolaşım, boşaltım ve sindirim sistemlerimizin çalışmasını düzenler.
4.Nefes alma, yutma, öksürme, çiğneme, hapşırma ve kusma olaylarını kontrol eder.
Omurilik soğanının zarar görmesi ölüme neden olur. “Hayat düğümü” olarak da isimlendirilir.
1.Beyinle diğer organlar arasındaki bilgi iletimini sağlar.
2.Refleks davranışlarımızı oluşmasını sağlar.
Merkezi sinir sistemi ile organların arasındaki iletişimi sağlar. Duyu organlarından gelen bilgileri beyine, merkezi sinir sisteminden gelen emirleri kas ve salgı bezlerine iletir.
Uyarı → uyartı mesajı → cevap → tepki
Ses, ışık, basınç gibi etkilere uyarı denir. Uyarılar duyularımızda bulunan almaçlarla alınır. Uyarılar sinir hücrelerinde uyartı mesajı şeklinde taşınır. Uyartı mesajı beynimizdeki ilgili bölümde değerlendirilir ve uyarıya karşı cevap oluşur. Beynimizde oluşan cevap yine sinirler aracılığıyla ilgili organ ya da yapılara iletilerek uyarıyatepki oluşur.
Vücudumuzun dışarıdan gelen uyarılara karşı ani ve istem dışı yaptığı tepkidir. Refleksi omurilik gerçekleştirir, ancak beynimiz tarafından kontrol edilir. Vücudun savunma mekanizmasıdır. İki çeşittir.
Doğuştan kazanılan refleks: Kalıtsaldır, nesiller boyunca aktarılır. Bütün insanlarda görülür. Fazla ışıkta göz bebeğinin küçülmesi, iğne batan elin çekilmesi, ateşten eli çekme, yüksek seste irkilme, yeni doğan bebekte emme ve tutma hareketleri, diz kapağına vurulunca ayağın hareketi örnek verilebilir.
Sonradan kazanılan refleks: Öğrenilen reflekstir. Önce istemli olarak yapılır beyin kontrol eder, sonra alışkanlık haline gelir omurilik kontrolüne geçer. Dans etmek, araba ve bisiklet sürmek, örgü örmek, yüzmek, koşmak, yazı yazmak, limon görünce ağzın sulanması örnek verilebilir.
İç salgı bezleri vücudumuzdaki sistemlerin çalışmasında sinir sistemine yardımcı olur. İç salgı bezleri görevlerini yavaş, uzun sürede ve sürekli gerçekleştirirler. Hormon adı verilen özel salgılar üretir. Hormonlar kan yoluyla taşınır. Her hormonun görevi farklıdır.
1.Hipofiz Bezi: Büyüme hormonunu salgılar. Az salgılanırsa cücelik fazla salgılanırsa devlik meydana gelir.
Görevi:
1.İç salgı bezlerinin çalışmasını denetler ve düzenler.
2.Büyümeyi sağlar.
3.İç salgı bezleri ile sinir sistemi arasındaki uyumu sağlar.
2.Tiroit Bezi: Tiroksin hormonu salgılar. Yetersiz iyot alımında tiroit bezi şişerek guatr hastalığına sebep olur.
Görevi:
1.Büyümeyi, gelişmeyi sağlar.
2.Vücudumuzdaki kimyasal olayları düzenler.
3.Pankreas Bezi: İnsülin ve glukagon hormonlarını salgılar. Yetersiz insülin salgılanması şeker hastalığına sebep olur. Pankreas aynı zamanda sindirim enzimlerini üretir. Bu nedenle pankreas karma bezdir.
Görevi:
1.İnsülin kan şekerini düşürür.
2.Glukagon kan şekerini artırır.
4.Böbreküstü Bezi: Adrenalin hormonu salgılar.
Görevi:
1.Korku, coşku, heyecan ve öfke anlarında metabolizmayı hızlandırır. (Kan basıncı, solunum, kalp atışı ve kan şekeri artar. )
5.Eşeysel Bezler: Erkeklerde testis testosteron, dişilerde yumurtalık östrojen hormonlarını salgılar.
Görevi:
1.Ergenlik döneminde dişi ve erkeğe ait özelliklerin oluşmasını sağlar.
2. Dişilerde yumurtanın, erkeklerde spermin oluşmasını sağlar.
Denetleyici ve Düzenleyici Sistemin sağlığını korumak için;
1.Dengeli ve düzenli beslenmeliyiz.
2.Alkol, sigara ve uyuşturucudan uzak durmalıyız.
3.Sinir sistemimize zarar verebilecek ağır sporlardan, ani hareketlerden, çarpma ve darbelerden kaçınmalıyız.
Çok güzel
Çok iyi hepsi aklımda şuan
