Kazanımlar

6.2.5. Boşaltım Sistemi Önerilen Süre: 6 ders saati
Konu/Kavramlar: Boşaltım sistemini oluşturan yapı ve organlar, böbrekler, böbreklerin görevi,
boşaltım sistemi ve sağlığı
6.2.5.1. Boşaltım sistemini oluşturan yapı ve organları model üzerinde göstererek görevlerini açıklar.
Böbreklerin boşaltım sistemindeki görev ve önemi vurgulanır fakat böbreğin ayrıntılı yapısı verilmez.
6.2.5.2. Boşaltım sistemi sağlığının korunması için alınması gerekenleri, araştırma verilerine dayalı olarak tartışır.
Böbrek nakli, böbrek yetmezliği, diyaliz, böbrek taşı vb. boşaltım sistemi sağlığını
ilgilendiren konulara değinilir.

KONU: Boşaltım Sistemimiz Vücudumuzdan Atıkları Uzaklaştırır.

Vücutta oluşan zararlı maddeler (karbondioksit, üre, ürik asit) ve fazlalık maddeler (su, mineral ve vitamin) bulunur. Bunlara atık maddeler denir. Atık maddelerin vücuttan uzaklaştırılmasına boşaltım denir. Bu olayın gerçekleştiği sistem de boşaltım sistemidir.

Boşaltım Sistemi Organları

1. Böbrekler: Kan içindeki atık maddelerin süzüldüğü yerdir. Nefron adı verilen süzme cisimciklerinde kan süzülür. Her bir böbrekte bir milyon nefron vardır. Böbrekler karın boşluğunun arka kısmında, omurganın iki yanında ve bel bölgesinde bulunan kuru fasulye tanesine benzeyen bir çift organdır. Böbreğin dış kısmı böbrek zarı ile çevrilmiştir. Böbrek dıştan içe doğru kabuk, öz ve havuzcuk kısımlarından oluşur.

Yetişkin ve sağlıklı bir insanın böbreklerinden günde ortalama 180 litre kan süzülür ve 1-1,5 litre kadar idrar üretilir.

Böbreğin Görevleri

1. Vücudun su ve mineral dengesini sağlamak
2. Fazla olan su, tuz, vitamin (B ve C) ve mineralleri idrarla dışarı atmak.
3. Zararlı maddeleri idrarla dışarı atmak.
4. Kanın asit-baz dengesini sağlamak.

2. Üreter (İdrar borusu): İdrarın, idrar kesesine taşınmasını sağlar.
3. İdrar Kesesi (Mesane): İdrarı geçici depolar.
4. Üretra (İdrar kanalı): İdrarın dışarı atılmasını sağlar.

Boşaltım Nasıl gerçekleşir?

1.Kan, böbrek atardamarı yoluyla böbrekleri gelir ve nefronlar da süzülür.
2.Kan içindeki yararlı maddeler, süzülme sırasında nefronlar da emilir ve tekrar kana geçer.
3.Süzülerek temizlenen kan, böbrek toplardamarı ile böbreklerden çıkar.
4.Süzülmeden sonra kalan mineraller, su, vitamin, üre ve ürik asit idrarı oluşturur.
5.Oluşan idrar, üreter ile idrar kesesine taşınır ve burada toplanır.
6.İdrar üretra ile vücuttan dışarı atılır.

Not: Böbrek atardamarında temiz kan, böbrek toplardamarında ise kirli kan bulunur. Böbrek çalışması sırasında oksijeni kullanır ve karbondioksit üretir. Kan içindeki atık maddeler uzaklaştırılırken kan kirlenmiş(Karbondioksit bakımından zengin) olur.

Boşaltıma

Atık Maddeleri Vücudumuzdan Uzaklaştıran Organlar

1. Deri: Terleme yoluyla vücuttaki fazlalık su ve tuzu dışarı atar.

2. Akciğerler: Hücre içi solunum sonucu oluşan karbondioksit ve su buharının dışarı atılmasını sağlar.

3. Kalın bağırsak: Su, safra ve besin atıklarının dışarı atılmasını sağlar.

4. Karaciğer: Proteinlerin sindirilmesi sonucu oluşan amonyağı üreye çevirir.

5. Böbrekler: Kan içindeki atık maddeleri süzerek idrarı oluşturur.

Boşaltım sistemi sağlığını korumak için yapılması gerekenler

1. Günde en az iki litre su içilmelidir.
2. İdrar fazla tutulmamalıdır.
3. Ayaklar kuru ve sıcak tutulmalıdır.
4. Diş çürükleri tedavi edilmelidir.
5. Aşırı tuzlu, baharatlı, kızartılmış ve acı besinler fazla tüketilmemelidir.
6. Alkol ve sigara kullanmamalıyız.
7. Böbrek iltihabı rahatsızlıklarında tedavi yarıda kesilmemeli ve ilaçlar zamanında  alınmalıdır.

Boşaltım Sistemi Hastalıkları

1.Böbrek Yetmezliği (Üremi): Böbreğin görevini kısmen ya da tamamen yerine getirememesidir. Böbrek nakli ya da diyaliz makinesine bağlanarak yaşayabilir. Diyaliz makinesi su, üre, ürik asit ve minerallerin kandan süzülerek kanın temizlenmesini  sağlar. Bu yöntem, kalıcı tedavi sağlamaz.

Böbrek yetmezliğine yüksek tansiyon, şeker hastalığı, diş çürükleri ve aşırı ilaçların bilinçsizce kullanımı neden olmaktadır.

2.Böbrek İltihabı (Nefrit): Nefronların iltihaplanmasıdır.

3.Böbrek Taşı: İdrardaki minerallerin(madensel tuz) böbrek veya idrar yollarında çökmesi ile oluşur. Taş kırma cihazı ile kırılabilir. Kırılamayan taşlar ameliyatla alınır.

İlaç, taş kırma ve diyaliz cihazları boşaltım sistemi hastalıklarının tedavisinde  kullanılan teknolojik gelişmelerdir.

İdrar Nasıl Oluşur?

İdrar böbreklerde gerçekleşen ve aşağıda sıralanan bir dizi işlemden sonra meydana gelir.

• Böbreklere böbrek atardamarı ile gelen kan nefronlarda süzülür.
• Kandaki, vücut için yararlı olan maddeler, nefronlarda geri emilir ve tekrar kana verilir.
• Süzülüp temizlenen bu kan, böbrek toplardamarı ile böbreklerden ayrılır.
• Süzülme sonunda geriye kalan su ve tuzun fazlası ile üre, idrarı oluşturur. Oluşan idrar, idrar kanalı ile idrar kesesine geçer.
• İdrar kesesinde biriken idrar, bir süre sonra idrar boşaltım kanalı ile vücuttan atılır.