Asitler ve Bazlar

Kazanımlar

8.3.4. Asitler ve Bazlar
Önerilen Süre: 6 ders saati
Konu/Kavramlar: Asit, baz, pH, asit yağmurları
8.3.4.1. Asit ve bazların genel özelliklerini kavrayarak günlük yaşamdan örnekler verir.
8.3.4.2. Maddelerin pH değerlerini kullanarak asitlik ve bazlık durumları hakkında çıkarımlarda bulunur.
8.3.4.3. Asit ve bazların çeşitli maddeler üzerindeki etkilerini gözlemler.
8.3.4.4. Asit ve bazların temizlik malzemesi olarak kullanılması esnasında oluşabilecek
tehlikelerle ilgili gerekli tedbirleri alır.
8.3.4.5. Asit yağmurlarının oluşum sebeplerini ve sonuçlarını araştırarak sorunun çözümü için öneriler üretir ve sunar.

Asitler ve Bazlar

Günlük yaşamda bir çok madde içerisinde yer alan asit ve bazlar sahip oldukları özellikleri ile hayatımızı kolaylaştıran ve faydalalı yönlerinin yanı sıra zararlı etkileride olabilen maddelerdir. Sulu çözeltilere H+ iyonu veren maddelere asit, OH- iyonu veren maddelere de baz denir.

1.Asitler

Suda çözündüğünde H+ iyonu oluşturan maddelere asit denir.

Asitlerin Genel Özellikleri

1. Mavi turnusol kağıdını kırmızıya çevirir.
2. Tatları ekşidir (Limon gibi).
3. Metaller ile tepkimeye girerek (H2) hidrojen gazının açığa çıkarır. Bu nedenle metal kaplarda saklanmaz.
4. Sulu çözeltileri elektrik akımını iletir.
5. Tahrip edici özelliğe sahiptir. ( Mermeri aşındırır, kumaşı deler, deriyi yakar )
6. Bazlarla tepkimeye girerek tuz ve su oluşturur.
7. pH değerleri 7 den küçüktür.
8. Sulu çözeltilerinde H+ iyonu oluşturur.

Önemli Asitler

HCl ——> H+ + Cl–
Hidro klorik asit

HNO3 —–> H+ + NO3–
Nitrik asit

H2SO4 —–> 2 H+ + SO4-2
Sülfürik asit

Not: Asitlerin genel olarak yapısında Hidrojen olduğu gözlenir. Ancak bazı özel durumlar vardır.
NH3, CH4, H2O bileşiklerin Hidrojen olmasına rağmen asit değildir.

Bazı bileşikler yapısında Hidrojen bulundurmaz fakat suda çözündüklerinde H+ iyonu oluştururlar.

CO2 + H2O —–> 2 H+ + CO3-2
Karbondioksit

Asitler günlük hayatta ve sanayide kullanılmaktadır. Bazı asitler ve kullanım alanları aşağıda belirtilmiştir.

Asit Sistematik Adı Piyasa adı Kullanım Alanı
HCl Hidroklorik asit Tuz ruhu Temizlik ürünlerinde kullanılır.
HNO3 Nitrik asit Kezzap Dinamit yapımında ve gübre üretiminde kullanılır.
H2SO4 Sülfürik asit Zaç yağı Gübre ve boya sanayinde, patlayıcı yapımında kullanılır.
H3PO4 Fosforik asit Fosfat asidi Gübre üretimi, ilaç ve gıda sanayinde kullanılır.

Günlük yaşamda sıkça kullandığımız asit örnekler

Sirkede ———————————- Asetik asit
Limonda ——————————– Sitrik asit
Elmada ———————————- Malik asit
Çilekte ———————————– Folik asit
Üzümde ——————————— Tartarik asit
Süt, yoğurt —————————— Laktik asit
Turşu, ketçap, meyve suyu————Benzoik asit (Koruyucu madde)
Reçel, marmelat————————-Sorbik asit (Koruyucu madde)
Gazoz ———————————– Karbonik asit
Kolalı içecekler————————–Fosforik asit
Karınca ———————————-Formik asit

 

pH (Power of Hydrogen) Kavramı

Bir çözeltinin asit yada baz olma derecesi pH derecesi ile ölçülür. pH cetveli 0-14 arasında değişmektedir. 0-7 arası asit, 7-14 arası baz özelliktedir. 7 ise nötrdür.
pH değeri 3 den küçük olanlar kuvvetli asit, pH değeri 12 den büyük olanlar kuvvetli bazdır.

Bazı maddeleri pH değerleri

Hidroklorik asit———– -1 (pH değeri – de olabilir.)
Sülfürik asit —————0.3
Mide asidi ——————1
Nitrik asit—————— 1
Gazlı içecek —————-2.4
Kola ————————-2.5
Limon ———————–2.3
Sirke ————————2.9
Portakal suyu ————–3.5
Domates suyu ————–4.2
Asit yağmuru —————5.6<
Kahve ———————–5.0
Çay ————————–5.5
İdrar ————————6.0
Süt ————————–6.5

Saf Su ———————-7

Tükürük ——————–7.2
Kan ————————-7.4
Göz yaşı ——————–7.4
Safra sıvısı —————–7-8
Deniz suyu —————–8.0
El sabunu ——————10.5
Amonyak ——————11.5
Kalsiyum hidroksit ——–12.4
Çamaşır suyu ————–12.5
Sodyum hidroksit ———13.5

Diğer bazlar: Çikolata, mayonez, arap sabunu, cam silme sıvısı, hamur kabartma tozu, mide şurubu, kül
Diğer asitler: Yoğurt, aspirin

Ayıraç (Belirteç, indikatör)

Ayıraç bir maddeyi başka maddeden ayırt etmemizi sağlar.

Bazı ayıraçlar
Turnusol Kağıdı: Asitlerde kırmızı, bazlarda mavi renk alır.
Fenolftalein çözeltisi: Asitlerde renksiz, bazlarda pembe renk alır.
Metil Oranj çözeltisi: Asitlerde kırmızı, bazlarda sarı renk alır.
Mor Lahana Suyu: Asitlerde kırmızı, bazlarda mavi

Amfoter Metaller

Hem asitlerle, hemde bazlarla tepkimeye girerek hidrojen gazı veren metallerdir.
Amfoter metaller  Zn, Al, Sn, Cr, Pb dir (Zeynep Al Sana Kırmızı Pabuç olarak kodlanabilir.)

 

2.Bazlar

Suda çözündüğünde OH– iyonu veren maddelere baz denir.

Bazların özellikleri

1. Tatları acıdır. (Sabun gibi)
2. Ele kayganlık hissi verir.
3. Sulu çözeltileri elektrik akımını iletir.
4. Kırmızı turnusol kağıdını maviye çevirir.
5. Sulu çözeltilerin de OH– iyonu oluşturur.
6. Asitlerle tepkimeye girerek tuz ve su oluşturur.
7. pH değerleri 7 den büyüktür.
8. Metallere etki etmez ancak amfoter metallerle (Zn, Al) kuvvetli asitler etki eder.
9. Cam ve porseleni aşındırır.

Önemli Bazlar

NaOH ———> Na+ + OH–
Sodyum hidroksit

KOH ———-> K+ + OH–
Potasyum hidroksit

Mg(OH)2 ———->Mg+2 + 2OH–
Magnezyum hidroksit

Ca(OH)2 ———->Ca+2 + 2OH–
Kalsiyum hidroksit

NH3 + H2O ———-> NH4+ + OH–
Amonyak

Bazı bileşikler yapılarında OH– iyonu içermesine rağmen baz değildir. CH3COOH baz değil asittir.
Bazı bileşiklerin yapısında OH– iyonu içermemesine rağmen bazdır. NH3 baz özellik gösterir.

Bazlar günlük hayatta ve sanayide kullanılmaktadır. Bazı bazlar ve kullanım alanları aşağıda belirtilmiştir.
Temizlik malzemelerinin geneli bazdır.

Baz Sistematik Adı Piyasa adı Kullanım Alanı
NaOH Sodyum hidroksit Sud kostik Sabun, kağıt, boya, deterjan, yapay ipek yapımında kullanılır.
KOH Potasyum hidroksit Potas kostik Sabun, pil, gübre yapımında kullanılır.
Ca(OH)2 Kalsiyum hidroksit Sönmüş kireç Kireç ve çimento yapımında kullanılır.
NH3 Amonyak Amonyak Gübre üretimi, temizlik maddeleri, çamaşır suyu yapımında kullanılır.

 

Asit ve Bazların Tahribatları

Asitler ve bazlar tahriş edici (aşındırıcı) özelliğe sahiptir.
Bu nedenle asit ve bazları kullanırken, taşırken dikkatli olmamız gerekir.
Laboratuvar, mutfak, banyoda kullanılan asit ve bazların etkilerinden korunmak için eldiven takılmalı, gözlük kullanılmalıdır.

Asit ve bazların kullanımında tuz ruhu ve çamaşır suyu gibi kesinlikle karışımlar yapmamalıyız.
Temizlik yapılan ortamın iyice havalandırılmasını sağlamalıyız.

Asitlerin zararları
✪ Asitler metal, mermer yüzeyleri aşındırır.
✪ Dişlerin çürümesine neden olur.
✪ Asitli içecekler ülser, reflü, gastrit hastalıklarına neden olur.

Bazların zararları
✪ Bazlar cam ve porselen eşyaları aşındırır.
✪ Kristal cam eşyalar zamanla matlaşır.

Asit Yağmurları

Fabrika bacalarından, otomobil egzozlarından çıkan zehirli  gazlar (SO2, NO2, CO2) havada yağmur damlaları ile birleşerek asit yağmurlarını oluşturur. Asit yağmurunun pH değeri 5.6 dan küçüktür.

SO2  +   H2O   ——->   H2SO4   (Sülfürik asit)

NO2  +   H2O   ——->   HNO3     (Nitrik asit)

CO2  +   H2O   ——->   H2CO3     (Karbonik asit)

Not: CO2 oluşturduğu karbonik asit diğerlerine göre zayıf bir asittir.
Asit yağmurlarında en zararlı olan SO2 ve NO2 dir.
Bu nedenle fosil yakıtlardan en zararsızı doğal gazdır. (Sadece CO2  ve   H2O  oluşmaktadır.)

Asit Yağmurlarının Zararları

  1. Topraktaki kalsiyum, magnezyum, potasyum elementlerini çözerek toprağın mineral bakımından fakirleştirir.
  2. Ormanların kurumasına neden olur.
  3. Tarihi binalara zarar verir.
  4. Deniz, göl sularına karışarak burada yaşayan canlıları olumsuz etkiler.
  5. Araçların ve metal yüzeylerin aşınmasına neden olur.

2025 LGS Sınavı
15 HAZİRAN 2025 PAZAR